STEM VS ΧΑΣΜΑ ΔΕΞΙΟΤΗΤΩΝ
Η υιοθέτηση του STEM ως τρόπου αντιμετώπισης του διαχρονικού προβλήματος του χάσματος δεξιοτήτων στις θετικές επιστήμες.
Χάσμα Δεξιοτήτων:
- Διαχρονικό δεδομένο που μεγεθύνεται. Πώς εξηγείται το φαινόμενο;
- Τι πρέπει να κάνουμε ώστε τα σημερινά παιδιά να το αποφύγουν στο μέλλον τους ;
Στο άρθρο αυτό
- εντοπίζουμε την κυριότερη αιτία που δημιουργεί το μόνιμο χάσμα δεξιοτήτων
- καταθέτουμε συγκεκριμένους, πρακτικούς και απόλυτα εφαρμόσιμους τρόπους επίλυσής του.
Συντελεστές σε αυτή την έρευνα είναι
- η πολυετής προσωπική επιχειρησιακή εμπειρία από πρώτο χέρι στο πεδίο
- οι πολλές ειλικρινείς σχετικές συζητήσεις με παιδιά, εκπαιδευτικούς και γονείς
- οι πολλές (... πάρα πολλές) συνεντεύξεις (interviews) εργασίας με επαγγελματίες όλων των επιπέδων του οργανογράμματος
- η παρακολούθηση πολλών σχετικών συνεδρίων με συμπεράσματα που όμως δε λύνουν το πρόβλημα.
Ως αποτέλεσμα της έρευνας αυτής, με μεγάλη χαρά (και μεγαλύτερο αίσθημα ευθύνης) καταθέτουμε έναν συγκεκριμένο οδικό χάρτη με το πώς ακριβώς έχουμε δει ότι λύνεται στην πράξη το πρόβλημα αυτό.
Εικόνα Α
Διάλογος μεταξύ στελεχών στην εταιρεία XYZ:
«… Προσλάβαμε πέρυσι πέντε Επιστήμονες Υπολογιστών και τρεις Ηλεκτρολόγους Μηχανικούς – όχι μόνο κώδικα δεν ξέρουν να γράφουν στο νέο AI μοντέλο που αγοράσαμε, αλλά ούτε και να αλλάξουν μία ασφάλεια στον πίνακα. Δεν μπορούμε να τους εμπιστευτούμε για τίποτε.
Ά, τι ώρα έχουμε τις σημερινές συνεντεύξεις;»
Ανάλυση εικόνας Α
Η εικόνα Α είναι όλο και πιο συχνή. Το *γιατί* συμβαίνει όμως, δεν έχει εξηγηθεί επαρκώς.
Αρχικά, είναι σωστό να παραπονούνται τα στελέχη της XYZ;
Αν ναι, τότε στ’ αλήθεια χρειάζονται διπλωματούχους ηλεκτρολόγους μηχανικούς για να αλλάζουν ασφάλειες;
Αυτό [θεωρούν στην ΧΥΖ ότι πρέπει να] μαθαίνουν στο Πολυτεχνείο;
Από την άλλη, ο απόφοιτος του τμήματος Επιστήμης Υπολογιστών, πρέπει να ξέρει *ήδη* να γράφει «κώδικα» σε/για/με ΑΙ prompts ή libraries ή hard code;
Μα όταν μπήκε στο Πανεπιστήμιο το chatGPT δεν υπήρχε καν!!!
Από την άλλη μεριά, τους παρουσιάστηκαν αυτές οι απαιτήσεις από την XYZ στο interview;
- Αν όχι, κακώς.
- Αν ναι, οι υποψήφιοι συμφώνησαν ότι τα ξέρουν επειδή έτσι νόμιζαν, ή απλά για να πάρουν τη θέση;
- Αν δεν τα ήξεραν τελικά, όπως "φάνηκε", πώς ακριβώς φρόντισε μετά την πρόσληψη η ΧΥΖ για τη σωστή επιμόρφωση (“upskilling” και “reskilling”) των δεξιοτήτων των ανθρώπων της πάνω στις απαιτήσεις που προέκυψαν στην πορεία της εργασίας;
Πολλά τα ερωτήματα, όλες οι μεριές φαίνεται να έχουν δίκιο.
Μάλλον, δεν είναι έτσι όμως τελικά…
Εικόνα Β
«… Κλείνοντας το συνέδριό μας λοιπόν, συνοψίζουμε με δύο συμπεράσματα:
Πρώτο συμπέρασμα
Τα επόμενα Χ χρόνια θα δημιουργηθούν Ν νέες ειδικότητες εργασίας, θα καταργηθούν Κ από τις σημερινές, ενώ θα προκύψουν και περίπου Α που σήμερα δεν μπορούμε να προβλέψουμε, σε Τ τομείς. Εμπόδιο σε αυτό αποτελεί ότι σήμερα λείπουν δραματικά τα soft skills α,β,γ,δ ενώ είναι βέβαιο ότι σε λίγο θα υπάρξει μεγάλη ζήτηση για ε,ζ,η,θ – skills τα οποία δεν ξέρουν οι νέοι πως να τα αποκτήσουν και έτσι δεν εμπνέουν την εμπιστοσύνη που χρειάζεται για να προσληφθούν.
Δεύτερο συμπέρασμα
Είδαμε ότι αν και υπάρχει σήμερα τεράστια ζήτηση για τις ειδικότητες Ε1, Ε2, Ε3, … (συνήθως πάνω σε υπολογιστές και μηχανική), αυτή δεν καλύπτεται. Το παράξενο είναι ότι υπάρχουν πάρα πολλοί πτυχιούχοι και διπλωματούχοι στους τομείς αυτούς, οι οποίοι «προτιμούν να» παραμένουν άνεργοι.
Τα δύο συμπεράσματα αυτά, είναι και η αιτία που το χάσμα δεξιοτήτων θα συνεχίσει να διευρύνεται.
Τέλος συνεδρίου.»
Ανάλυση εικόνας Β
Η εικόνα Β είναι ο κοινός επίλογος που εμφανίζεται σχεδόν ίδιος και απαράλλακτος, εδώ και πολλές δεκαετίες, σε ομιλίες, papers, διαπιστώσεις, journals, συνέδρια με θέμα σχετικό με αποτελεσματική γνώση, μάθηση με εμπειρίες από πραγματικό κόσμο και κατασκευές με νόημα, εξωστρέφεια, κλπ.
Το πρόβλημα έγκειται όχι τόσο στα συμπεράσματα (που κανείς δε διαφωνεί με αυτά), αλλά το ότι αυτά ισχύουν διαχρονικά.
ΥΠΑΡΧΕΙ ΚΑΙ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟ: Γιατί «αρκούμαστε» στο να μένουμε στη διαχρονική διαπίστωση, και επανάληψη της διαπίστωσης, χωρίς να βελτιώνεται η κατάσταση και χωρίς να υπάρχει φως στον ορίζοντα ή έστω ένα action plan που θα τα λύσει;
Με άλλα λόγια, γιατί όλοι μόνο βλέπουμε και κλαίμε πάνω από το χυμένο γάλα που η στάθμη του συνεχώς και διαχρονικά συνεχίζει να ανεβαίνει;
Εικόνα Γ
Πάσχα στο χωριό.
Συνάντηση στην πλατεία. «Βρε Νίκο, με δύο μεταπτυχιακά, ακόμη δεν τακτοποιήθηκες κάπου; Κάτσε να σε δούμε λίγο, να μας πεις και εσύ τη γνώμη σου, που τα έχεις πρόσφατα, τι σχολή να δηλώσει η Μαρία που κάνει τώρα το μηχανογραφικό της; Τι είναι όλες αυτές οι νέες σχολές που βλέπουμε να έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια;»
Ανάλυση εικόνας Γ
Η εικόνα Γ, διαχρονική επίσης. Δεκαετίες, ίδια και απαράλλαχτη.
Πόσοι όμως ρώτησαν τον Νίκο αν του άρεσε αυτό που σπούδασε, ή αν το μεταπτυχιακό του ήταν τελικά «μεταπτυχιακό», δηλαδή χωρίς καμία «πραγματική αναγνώριση» στην αγορά; (... και να τελικά η απάντηση γιατί δεν "τακτοποιήθηκε" κάπου ο Νίκος).
Επίσης ,κρίσιμα (και εξαιρετικά δύσκολα και ακανθώδη τις περισσότερες φορές) ερωτήματα είναι:
- κατά πόσον ο Νίκος ήξερε εκ των προτέρων ότι το μεταπτυχιακό του είναι τελικά «μεταπτυχιακό»;
- κατά πόσον ο Νίκος είχε συνειδητά και στοχευμένα επιλέξει τις σπουδές του;
Διαχρονικές παρατηρήσεις από την καθημερινότητα
Τα παραπάνω είναι πολύ συχνά φαινόμενα - ευτυχώς υπάρχουν και εξαιρέσεις, δυστυχώς είναι ελάχιστες.
Εκτός των παραπάνω, παρατηρούμε (διεθνώς, όχι μόνο στη χώρα μας) όλο και πιο συχνά τα εξής
- Πολλά παιδιά “απορρίπτουν” από νωρίς (από το Δημοτικό) την Τεχνολογία και τις Επιστήμες. Ναι, βρίσκουν διάφορες αιτίες που για αυτούς είναι ανυπέρβλητα εμπόδια!
- Η μαθήτρια Α «παρατά» τα μαθηματικά διότι της φάνηκαν βαρετά και δύσκολα.
- Ο μαθητής Β «εγκαταλείπει» την φυσική διότι έχει πολλούς τύπους, που βαριέται να μάθει «απ’ έξω» και δεν καταλαβαίνει μάλιστα και που εφαρμόζονται όλα αυτά στην πράξη.
- Η μαθήτρια Α, ο μαθητής Β (και πολλοί άλλοι) «μισούν» την έκθεση (όπως αποτυπώνεται στους βαθμούς πχ των Πανελλαδικών) διότι δεν καταλαβαίνουν γιατί πρέπει να βάλουν σε κλισέ και παράξενα καλούπια τη σκέψη τους παραθέτοντας ιδέες με τρόπο που δεν τους αντιπροσωπεύει.
- Αρκετοί έφηβοι σταματούν τις σπουδές τους επειδή καταλαβαίνουν (νωρίς ή πολύ αργά…) ότι έχουν διαλέξει λάθος αντικείμενο, ή τελειώνουν μεν τις σπουδές τους αλλά εργάζονται σε τελείως άλλο τομέα, ακριβώς επειδή δεν τους άρεσε καθόλου αυτό που σπούδασαν.
Το αποτέλεσμα των παραπάνω γεγονότων είναι διπλό
- Ασκούνται από όλους (...) έντονες «κριτικές» και πολύ blame game, για ένα εκπαιδευτικό σύστημα που δεν εμπνέει τελικά τους μαθητές, ειδικά στις μεγάλες βαθμίδες.
- Τα παιδιά «ζητούν» ως μαθητές τη δημιουργική συμμετοχή τους σε θέματα που έχουν προσωπικό νόημα για αυτούς, απορρίπτοντας τις δραστηριότητες αποστήθισης. Και δεν τα βρίσκουν.
Να λοιπόν γιατί εξακολουθεί να μεγαλώνει το χάσμα δεξιοτήτων μεταξύ του «τί ζητά η αγορά» και τι «παράγει το εκπαιδευτικό σύστημα». (“Skills Gap”).
Τι συμβαίνει τελικά; Και γιατί;
Ας συμφωνήσουμε ότι όλες οι βαθμίδες, από το Νηπιαγωγείο μέχρι τα Πανεπιστήμια και τα Πολυτεχνεία επιτελούν ορθά και σωστά το έργο τους παρέχοντας στα παιδιά γνώσεις και δεξιότητες, μεταμορφώνοντάς τα σε πολίτες. Οι εκπαιδευτικές βαθμίδες όμως είναι ευθυγραμμισμένες μεταξύ τους;
Μήπως δρουν ανεξάρτητα, δηλαδή απομονωμένες σαν νησιά στο πέλαγος;
Μήπως γι’ αυτό υπάρχει αυτό το [άτυπο] blame game και τελικά η μετάθεση ευθυνών από όλους σε όλους για το πώς παραδίδουμε και πως παραλαμβάνουμε τα παιδιά – μαθητές – φοιτητές – πολίτες – εργαζόμενους ό ένας στον / από τον άλλο;
Τελικά αυτό που θα συμβεί, όσο συνεχίζονται τα παραπάνω, είναι το εξής:
- Πολλοί μαθητές, ποτέ δε θα καταφέρουν να φτάσουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση που τους «ταιριάζει» και να διαπρέψουν εκεί. Αυτό, διότι δε θα μπορέσουν (ή δε θα επιχειρήσουν καν) να «γράψουν καλά» και να μπουν τελικά σε κάποια σχολή, η ακόμη καλύτερα στη σχολή που τους ταιριάζει και επιθυμούν. Θα έχουν σταματήσει ή «κοπεί» πολύ νωρίτερα από την έναρξη των τριτοβάθμιων σπουδών τους.
- Ρωτάει κάποιος: "Και οι μαθητές που γεμίζουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση, ποιοι είναι"; Eίναι απλό: oι σχολές θα γεμίσουν με πολλούς μαθητές που τις δήλωσαν χωρίς να ξέρουν τι ακριβώς προσφέρουν, ή αν οι ίδιοι ταιριάζουν εκεί. Μάλιστα, οι λεγόμενες «καλές» σχολές θα υποδεχτούν αυτούς που απλά έγραψαν καλό βαθμό στις Πανελλήνιες. Τα αποτελέσματα είναι γνωστά.
Άρα, με μία φράση, αυτό που συμβαίνει είναι το εξής: δεν δίνεται καν η ευκαιρία να μπουν τα παιδιά στις σχολές που τους ταιριάζουν – πολλά δε από αυτά, έχουν εγκαταλείψει από νωρίς την προσπάθεια συνέχισης στην τριτοβάθμια εκπαίδευση που τους ταιριάζει. Απέρριψαν κάτι που δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να το γνωρίσουν σωστά!
Μήπως το πρόβλημα καλείται να λυθεί άμεσα ή έμμεσα από αυτούς που το δημιουργούν; Αν ναι, τότε να μία ερμηνεία γιατί δεν έχει λυθεί ποτέ και να γιατί θα διαιωνίζεται η κατάσταση και θα μένουμε στις ίδιες διαπιστώσεις πάνω από το χυμένο γάλα που θα ανεβαίνει συνεχώς. Είναι όμως έτσι;
(Εννοείται ότι διαφωνούμε κάθετα με την άποψη που πρεσβεύει ότι πρέπει να θεωρηθεί η εκπαίδευση σαν μία προετοιμασία ικανοποίησης των απαιτήσεων εργατικού δυναμικού. Η εκπαίδευση στο σχολικό περιβάλλον είναι τα πάντα. Η αντίληψη ότι η εκπαίδευση πρέπει να προετοιμάζει αποκλειστικά για την αγορά εργασίας είναι περιοριστική - η εκπαίδευση θα πρέπει να έχει ως στόχο την ολόπλευρη ανάπτυξη του ατόμου και όχι μόνο την επαγγελματική κατάρτιση).
Ας δούμε την πρότασή μας για τη λύση αυτού του προβλήματος.
Η λύση του προβλήματος !
Η λύση είναι απλή. Ναι, απλή.
Τα παιδιά πρέπει από νωρίς (σε μονοψήφια ηλικία) να έρθουν σε επαφή με τις θετικές επιστήμες, την τεχνολογία, τη μηχανική και τα μαθηματικά, με τρόπο που θα τους παρουσιάσει τι ακριβώς είναι το κάθε πεδίο, πρακτικά, συγκεκριμένα και χωρίς υπερβολές και πυροτεχνήματα. Τελικά, τα ίδια τα παιδιά θα αποφασίσουν συνειδητά να τα απορρίψουν ή να ακολουθήσουν σαν επάγγελμα μία σταδιοδρομία στο πεδίο που θα τα εμπνεύσει.
Αυτή είναι η πρότασή μας. Αυτό ακριβώς είναι που πιστεύουμε ότι πρέπει να έρθει σιγά-σιγά, με τρόπο που θα ωριμάσει στα παιδιά σταδιακά, από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού και φυσικά όχι όταν τα παιδιά είναι πλέον στο Λύκειο οπότε πρέπει να αποφασίσουν για πρώτη φορά και να δηλώσουν τότε ποια σχολή επιθυμούν (ή, να δηλώσουν άλλοι γι' αυτά …)
Ποιος μπορεί να είναι αυτός ο τρόπος; Απλό, επίσης! Πραγματικά απλό. Να η εικόνα που τον περιγράφει.
Είμαστε σε ένα προαύλιο γεμάτο με μαθητές και τους λέμε «διαλέξτε την τάξη 1 ή την τάξη 2 - στην 1 θα κάνουμε σήμερα τριγωνομετρία, φυσική και γραμμική άλγεβρα, στην 2 θα δημιουργήσουμε ρομπότ που θα παίζουν paintball σε μία πίστα με εμπόδια», ποια τάξη νομίζετε θα γεμίσει;
Ενδιαφέρουσα είναι η συνέχεια. Όταν δηλαδή συνειδητοποιήσουν τα παιδιά ότι η πόρτα 1 και η πόρτα 2 οδηγούν τελικά στην ίδια αίθουσα!
Επειδή όμως είναι παιδιά, ας μην το κάνουμε τόσο φανερό - θα δυσανασχετήσουν. Ας έχουμε "δύο πόρτες" και ας περιμένουμε να το καταλάβουν και να μας το πουν από μόνα τους. Θυμάστε όταν ήμασταν εμείς μικρά; Αγαπούσαμε τη διδασκαλία και όχι «να μας κάνουν το δάσκαλο». Τα σημερινά παιδιά το έχουν εντονότερο αυτό…
(Και ναι, εννοείται ότι πρέπει τα παιδιά να έλθουν σε επαφή και με τις θεωρητικές επιστήμες και τις τέχνες. Είναι μάλιστα πολλοί αυτοί που λένε ότι δεν υπάρχει χάσμα δεξιοτήτων εκεί, αλλά αυτό εντοπίζεται μόνο στις θετικές επιστήμες και επ’ αυτού πρέπει να βρούμε λύση. Ας μιλήσουν οι ειδικοί στους τομείς αυτούς για τι ισχύει και για συγκεκριμένη πρόταση και προσέγγιση επ’ αυτού. Εμείς αναφερόμαστε σε τομείς που ξέρουμε με βεβαιότητα ότι υπάρχει χάσμα δεξιοτήτων και έλλειψη εξειδικευμένου δυναμικού).
Σημειώνεται ότι η πρότασή μας αυτή είναι ήδη πολλαπλά δοκιμασμένη στο πεδίο, από το 2014, με εργαστήρια STEM / Εκπαιδευτικής Ρομποτικής - και έχουμε πάρα πολλές εκπληκτικές ιστορίες και παραδείγματα παιδιών που μας κάνουν περήφανους διότι από πολύ νωρίς, συνειδητά, κατάλαβαν τι θέλουν και τι όχι και τα βλέπουμε τώρα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση να διαπρέπουν πραγματικά στις σπουδές τους.
Συμπέρασμα
Για να κλείσει το χάσμα στις θετικές επιστήμες, πιστεύουμε ότι τα παιδιά θα πρέπει να έλθουν σε επαφή με αυτές με συγκεκριμένη μέθοδο και πρακτικό πρόγραμμα, να διδαχθούν και να καταλάβουν τη θεωρία και τις εναλλακτικές υλοποιήσεις, να σχεδιάσουν οι ίδιοι το κατάλληλο software και hardware που υλοποιεί το δικό τους μοντέλο όπως το φαντάστηκαν στο χαρτί και να το υλοποιήσουν οι ίδιοι, ομαδοσυνεργατικά, με συνεχείς δοκιμές, πειράματα, αποτυχίες και επαναλήψεις μέχρι να φτάσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα - για παράδειγμα, «φτιάχνουμε ένα ρομπότ που θα παίζει paintball σε μια πίστα με εμπόδια» !
Έτσι μόνο (με έμφαση στο μόνο) θα ικανοποιούν διαρκώς την εκ φύσεως προδιάθεσή τους να ανακαλύψουν την επιστήμη, την τεχνολογία και τη μηχανική ενώ παράλληλα θα αναπτύσσουν τη δημιουργική τους ευφυΐα.
Το ρίσκο της πρότασής μας
Στην παρουσίαση αυτή θίξαμε το πώς πρέπει να λυθεί το πρόβλημα του χάσματος δεξιοτήτων.
Ένα είναι το ρίσκο που υπάρχει. Ρίσκο είναι το αποτέλεσμα της απόκλισης από το στόχο και εδώ υπάρχει μόνο ένα που αν συμβεί όμως θα έχουμε δραματικές συνέπειες.
Το ρίσκο (που είναι κίνδυνος εδώ) είναι να χαθεί το τεκμήριο της εμπιστοσύνης των παιδιών/μαθητών.
Πότε θα συμβεί; Αν για παράδειγμα μπαίνοντας οι μαθητές στην τάξη 2 για να κατασκευάσουν ρομπότ, δουν έτοιμα ρομπότ και απλά πατήσουν το κουμπί ON για να τα βάλουν μπρος, θα γυρίσουμε σε χειρότερο επίπεδο από εκεί που ήμασταν αρχικά, διότι δε θα δημιουργήσουν τίποτε αξιόλογο οι ίδιοι. Όμοια, αν τα συναρμολογήσουν με οδηγίες, ή με “follow me” μέθοδο σε κλασικού τύπου διεκπεραιωτικές εκτελέσεις προκαθορισμένων δραστηριοτήτων, το αποτέλεσμα θα είναι ακόμη χειρότερο: Μιμητισμός και «παπαγαλία». Που τα μισούμε όλοι. Και απόρριψη τελικά της μεθόδου να γνωρίσουν σωστά τα πεδία του STEM. Και προετοιμασία για «την αγορά» σαν να είναι οι ίδιοι ρομπότ! Δεν το θέλουμε αυτό, σωστά;
Οι μαθητές μπήκαν στην τάξη 2 για να κατασκευάσουν οι ίδιοι τα ρομπότ τους – και κατασκευή σημαίνει σχεδιάζω, δημιουργώ, προγραμματίζω και συναρμολογώ, υλοποιώντας τις δικές μου ιδέες. Άρα χρειάζεται σωστή (παιδαγωγικά, τεχνοκρατικά και εκπαιδευτικά) προσέγγιση, από κατάλληλους εισηγητές που θα πλησιάσουν τα παιδιά με βασικό στόχο τη δημιουργικότητα.
Επίλογος
Οι δεξιότητες (soft και hard) που λείπουν διαχρονικά σε θετικές επιστήμες και τεχνολογία, θα αποκτηθούν όπως πρέπει και όταν πρέπει με τον συνειδητό τρόπο που είδαμε – έτσι θα κλείσει το χάσμα δεξιοτήτων.
Αρκεί η αρχή να γίνει σωστά, σε ένα περιβάλλον STEM όπου αποκτούν, με τρόπο που τα ίδια θέλουν:
- έμπνευση από καθένα από τα πεδία του STEM
- έμπνευση από τους εκπαιδευτές τους
- τις βασικές ήπιες δεξιότητες (soft skills) που διαχρονικά λείπουν: δημιουργικότητα, διαπροσωπικές σχέσεις και ικανότητα επίλυσης πρωτότυπων προβλημάτων
- τις απαραίτητες τεχνοκρατικές δεξιότητες (όσες λείπουν ήδη και όσες προβλέπεται ότι θα λείπουν).
Το ζητούμενο ταλέντο / δεξιότητα / «skill» θα έρθει από μόνο του: τελικά τα παιδιά όχι μόνο θα εμπνέουν πραγματική εμπιστοσύνη προς τρίτους, αλλά κυρίως θα αποκτήσουν αυτό που «οφείλουν» στον εαυτό τους, δηλαδή να μπορούν μόνα τους να διαχειρίζονται συνεχώς τη σταδιοδρομία τους!
--
Δημήτρης Μπλουγουράς
Ιδρυτικό μέλος CityLab – Υπηρεσίες Σχολών Εκπαιδευτικής Ρομποτικής
Υπεύθυνος Έρευνας και Ανάπτυξης
